Teizm Nedir?

Teizm nedir, teizm tanrıcılık anlamına gelmektedir. Tanrının varlığına inanma fikri olarak açıklanabilir. Buna ise var olan bir tanrının insanlığa din göndermiş olması fikri neden olur. Teizm var olan her şeyin nesnelerin, insanların, hayvanların hep tanrı tarafından yaratıldığına inanılmasıdır. Teizmi savunan kişilere de Teist denir. Bir çeşit felsefe konusudur. Tüm bu inanışlara rağmen belirli bir kalıba sokulan inanç veya din ile bağdaşmamaktadır. Yani herhangi bir dine mensup değil ve peygamber ismi vermemektedir. Felsefi bir görüştür, bir tanrının var olduğuna inandığı için tanrıcılık olarak isimlendirilmiştir. 2 kategoriye ayrılır.

Politeizm

Poli çoğul anlamları için kullanılır, politeizm de çok tanrıcılık anlamına gelmektedir. Yunancada poly, yine ve theois kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşmuştur. Poly çok theois de tanrı anlamına gelir. Politeizme göre birden fazla tanrı var ve hepsi farklı özellikleri doğrultusunda kategorilere ayrılmıştır. Bu inanış çok eski çağlardan beri süregelmektedir. Tanrıları artık bir figür halini almış ve bu inanca göre doğaüstü yetenekleri olduğu savunulmaktadır.

Politeizm günümüzdeki Hinduizm’in de temelini oluşturmaktadır. Bu inanış çok karmaşıktır çünkü tanrıların görevleri, yetenekleri hep insanlar tarafından belirlenmiştir. Yani kendi istekleri ve hassas noktalarına göre tanrılarının güçleri de değişiklik gösteriyor. İlahi dinler bu karmaşık dinlerle her zaman mücadele içinde olmuştur. İslam öncesi Arabistan’da da politeizm etkiliymiş, dini konularda uğrayacakları bir nesneyi tanrıları olarak görürlerdi, putlaştırırlardı.

Monoteizm

Mono da tek anlamına gelir. Yani tektanrıcılık olarak adlandırılır. Bu inanışta çok eski çağlardan beri süregelmektedir. Her şeyin yaratıcısının tek bir tanrı olduğuna inanılmaktadır, çoğu dinin temelinde de bu inanış yatmaktadır. Monoteizm tanrının her şeyi yarattığına ve insanların onun ilahi gücüne iman etmesi, onun koyduğu kurallar çerçevesinde yaşaması gerektiğine inanmaktadır. Teizm ise sadece bir tanrının var olduğuna inanmaktadır, sadece dünyayı yarattığına inanılmaktadır. Bu bakımdan alt kategorisi olmasına rağmen birbirlerinden ayrılırlar.

Teist Düşünce

Teist düşünceye göre, bir tanrı var ve din ve peygamberlere de sahip. Ayrıca tanrıya bazı özellikler de vermektedir. Ateizm ile bu noktada farklılıkları bulunmaktadır. Çünkü tanrının olduğuna inanır ve onun bir yaratıcı olduğunu savunur. İlk ve temel kuramı yaratıcı olmasıdır. İkincisi ise yaratıcının kusursuz olmasıdır. Teizm nedir, teizm tanrının mükemmel bir donanıma sahip olmasıdır. Teistlere göre tanrı her şeyiyle mükemmeldir. Üçüncü kuramda tanrının her şeyi biliyor olmasıdır.

Teister, bilginin kaynağını tanrı olarak gösterirler çünkü onun bilmediği hiçbir şey yoktur. Dördüncü kuram ise tanrının tıpkı yarattığı evren gibi sonsuz olmasıdır ve bununla beraber sonsuz bir kudrete, güce sahiptir. Tanrı teistlere göre duygulardan bağımsızdır ve bir tarifi yoktur. Beşinci kuram ise tanrının zaman ve mekan kavramlarının olmamasıdır. Teist düşünce tarzı genelde isim benzerliğinden dolayı deizm ile karıştırılır fakat birbirlerinden çok farklılardır. Deizm tanrının var olduğuna inanır ancak ona hiçbir özellik yükleyemez, sadece evreni yarattığını bilirler o kadar. Hatta tanrının insanlardan haberi olmadığını düşünürler.

Şu noktalarda;

• Vahiy
• Kutsal kitaplara
• Cennet-cehennem kavramlarına
• Peygamberlere

inanışta birbirlerinden ayrılırlar. Çünkü teist düşünce tarzı mucizelere ve peygamberlerin varlığına inanır ancak deizm inanmaz.

Bunu da okuyabilirsiniz: Maniheizm Nedir?

Teizm Tarihçesi

Teizmin tarihine baktığımız zaman oldukça eski dönemlere dayandığını görebiliriz. Felsefede en başından beri birlik, çokluk, sonsuzluk ve yücelik gibi kavramlar ışığında yaşamış ve zamanla olgunlaşmıştır.

Farklı amaçlar doğrultusunda içlerinde yaşayan tanrılar ilk çağlardan beri bulunmaktadır. Tanrıya verdikleri birlik, yetkinlik, her şeyi bilen olması, değişken ve hareketli olmaması gibi özellikler din felsefesi açısından da oldukça önemlidir. İlkçağın düşünce tarzında, alemdeki çokluktan hareketle yola çıkılmıştır. Tek olana, maddi olandan maddi olmayana ve değişenden değişmeyene doğru gelişen bir düşünce anlayışı vardır.

Ortaçağ’ın teist düşünce anlayışında felsefe ile din, akıl ile vahiy uzlaştırılmaya çalışılmıştır. O dönemde teizm 3’e ayrılırdı; klasik teizm, geleneksel teizm ve tarihsel teizm. Yeniçağda artık bilimselliğin daha ön planda tutulmasıyla beraber teizm nedir sorusu farklı bir boyut kazanmıştır, değişik inanış biçimleri ortaya çıkmaya başlamıştır.

Tarihte biline ilk teist de Yakup b. İshak el Kin-di’dir. Tanrının hür ve mutlak iradesi, evrenin yoktan var olduğunu savunmuştur. Ateistler için yazdığı risalesinde Tanrı’nın güç ve kudret sahibi olmasından bahsetmiştir. Tanrının ilk, son ve yönetici olduğunu vurgulamıştır. Tanrıyı zorunluk varlık olarak adlandırmıştır.

Tanrılara Kanıt

Teizmde aslında tanrının özü tam olarak bilinmemektedir, fakat bilinebilir ve kanıtlanabilir.

• Felsefesel
• Belirsizlik
• Kanıta ihtiyaç duymamak neticesinde ortaya çıkmıştır.

Ontolojik kanıt, kişinin zihninde bulunan mükemmel tanrı varlığıdır. Kozmolojik kanıt, tanrının evreni yaratması ve hareketin, değişimin, sebepliğin ilk kaynağının olmasıdır. Bu noktada yani alem ezeli ve zorunlu olmayıp tanrı tarafından yaratılmak İslam ile benzerlik göstermektedir. Teleolojik kanıt, evrendeki düzenin ve estetiğin sonsuz güç ve kudret sahibi bir tanrı tarafından yaratılmış olmasına dayanmaktadır. Bu kanıt için temelinde duygu, vicdan, sezgi ve düşünce gibi kavramlar da kullanılmıştır. Tüm bunlar tanrının varlığına kanıt olarak gösterilmiştir. Tüm bu kavramların ortaya çıkmasında dini tecrübelerde yer almıştır.

Teizm Tanrıları

Teizm farklı tanrıların da bir arada bulunabilmesidir. Politeizm bunun alt kategorisidir. Örneğin evren ruhu görüşüyle Thales, yıldızları idare eden ve eşyaların kaynağı olan Anaxsimandros, zihnin gücüyle evrene hareket veren ama hareketsiz düşünce fikrine sahip olan Ksenophanes, her şeye egemen olan, her şeye yeten ve her şeyi aşan logos düşüncesiyle Heraklit, elle tutulmayan, evrenden daha büyük, gözle görülmeyen, insan organı taşımayan düşüncesiyle Empedokles, maddeye hareket veren ve ona hükmeden Anaxagoras özellikle Sokrat döneminde teizm düşüncesinin temellerini oluşturmuştur.