Roman Nedir?

Edebiyat dünyasının en yaygın türü olarak kullanılmakta olan edebi türlerin başında belki de ilk sırada roman gelmektedir. Roman, bugün bütün dünyada oldukça çok sayıda basılmaktadır ve çok yaygın bir biçimde okunmaktadır. Peki, roman nedir?

Edebiyatta Roman Kavramı

Yaşanmış veya yaşanabilmesi mümkün olan olayların, insan ilişkilerinin ve psikolojinin uzun şekilde yer ve zaman bağlamında anlatılmakta olduğu düz yazı biçimindeki edebi türe roman denmektedir. İnsanı en iyi biçimde anlatan, tanıtmakta olan ve insan psikolojisini en net biçimde yansıtan türdür. “Roman” kelimesi, Latince “Roma dili” anlamından türetilmiş ve daha sonra bu türde yazılmış olan eserlere genel olarak bu isim verilmiştir.

Uzun yapıda oluşturulan romanlarda anlatı, yazarlar tarafından kurgulanır. Yani yaşanabilecek düzeydeki olaylar yazar tarafından kurgulanmaktadır. Yazar, gerçeklik kurgulayarak insanların kurgusal dünyadan haberdar olmasını, onun içine dahil olmasını, farklı hayatları yaşamasını amaçlamaktadır. Bir yazarın hayal dünyası ne kadar genişse eser de o kadar zengin olacaktır. Peki, romanın özellikleri nelerdir?

Romanın Özellikleri

Romanın pek çok özelliği vardır.

Bunlar;

• Yaşanması muhtemel olan olaylar anlatılır,
• Hikayelere göre çok daha uzundur,
• Olay, zaman, kişi ve mekan yapı unsurlarıdır,
• Anlatıda üç farklı şekilde bakış açısı bulunmaktadır,
• Bu tür eserlerde gözlemler ön plandadır,
• Eserdeki kahramanlar tüm yönleriyle anlatılır,
• Mekanların ayrıntılı şekilde tasviri yapılır,
• Konularına göre roman çeşitleri bulunmaktadır, şeklinde sıralanır.

Dünya ve Türk Edebiyatındaki İlk Roman Örnekleri

Dünya edebiyatında ilk roman örneği ise Miguel de Cervantes tarafından yazılmış olan Don Kişot adlı eserdir. Türk edebiyatında ilk roman örneğimiz, Şemsettin Sami’nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat-ı Fitnat isimli eserdir.

Romanın Yapı Unsurları

Bir olay çevresinde oluşan diğer edebi metinlerde olduğu gibi “Roman ögeleri” eserde oldukça büyük bir öneme sahiptir.

Eserin temellerini oluşturan roman unsurları:

• Olay: Anlatmaya bağlı olan her eserin merkezinde olay yer almaktadır. Aslında tek olay etrafında birbirine bağlanan pek çok olay örgüsü bulunmakta ve bu olay örgülerinin tamamı merkezde yer alan olayı destekler. Olay örgüsü arasında neden-sonuç ilişkisi altında bütünlük yer alır.
• Kişi: Olaylar belirli kişilerce gerçekleştirilir ve olaylar sırasında her bir kahramanın belli rolü bulunmaktadır. Romandaki kişiler kadro olarak zengin bir şekilde yer alır. Aynı zamanda eserde yer alan kahramanlar ayrıntılı şekilde tanıtılmaktadır ve betimlenir. Kişiler karşımıza iki biçimde çıkmaktadır: Tip ve Karakter. Tip, başka kişilerde de bulunan ortak şekilde özellikleri üstünde barındıran, temsil etmekte olduğu grubun niteliğini belirgince yansıtan roman kahramanıdır. Karakter ise; tip özelliği göstermeyip kahramanın kendine has davranışları ile başka hiçbir özellikteki kişilerden ayrılan, çok yönlü olan davranış gösteren kişidir. Olayların durumuna uygun karakterin davranışlarında farklılık gözlenir ve davranışlarını önceden tahmin edebilmek mümkün olmamaktadır. Tip ise genel olduğundan farklı eserlerde bizlerin karşımıza çıkabilir ancak karakter özel olduğundan başka eserlerde hiçbir şekilde karşımıza çıkma olasılığı yoktur.
• Zaman: Her bir olayın mutlaka gerçekleşme zamanı vardır. Bu sebeple eserde zaman kavramları sıklıkla kullanılır. Eserlerde genel olarak “-di’li geçmiş zaman” kipi anlatımlar tercih edilir. Eserlerde zaman kronolojik sırayla verilebileceği gibi geleceğe ya da geçmişe gidiş şeklinde de verilir. Romanlarda iki çeşit zaman bulunur. Birincisi olayların gerçekleştiği zamandır, yaşanılan anı belirtmekte olan “Gerçek zaman“dır. İkincisi yaşanan andan bağımsız olarak geçmişe dönülmesi, kahramanın geçmişinin anlatılmış olduğu “Kozmik zaman“dır.
• Mekan (Yer): Anlatılmakta olan olayların meydana geldiği yer ise yapı unsurlarındandır. Eserde gerçekleşmekte olan olaylarla bağlantılı şekilde uygun olan bir mekan yazar tarafından kurgulanmaktadır. Bu türde mekan tahlilleri oldukça önemli bir yer tutarlarken aktarılmakta olan olayların yapısına uygun şekilde mekan tasvirleri yani betimlemeleri de ön plana çıkar.

  

Romandaki Anlatıcı Bakış Açıları

Olayı anlatan edebi metinlerin en önemli unsurlarından biri anlatıcıdır. Eserin yazarı ile anlatıcısı aynı şey değildir. Yazar eserini oluşturma esnasında farklı bir anlatıcı kurgulamaktadır. Romanda anlatıcı bakış açısı şu şekildedir:

• Kahraman Bakış Açısı: Romanda yer alan olay merkezindeki kişinin ağzından yaşananların bizzat anlatılmasıdır.
• Gözlemci Bakış Açısı: Gerçekleşmekte olan olayları bizzat görmekte olan ve bunları tarafsız bir biçimde okuyuculara aktaran kişilerin olduğu romanlarda anlatıcı, gözlemci anlatıcıdır. Anlatıcı olayları görmüş olduğu kadarıyla üçüncü tekil şahsın ağzıyla aktarmaktadır.
• İlahi (Tanrısal ya da Hakim) Bakış Açısı: Tanrısal bir bakış açısına sahip olan anlatıcı gözlemci gibi olayları görerek izler fakat olayın merkezindeki bireylerin iç dünyasına, duygularına, düşüncelerine oldukça hakim bir biçimde okuyuculara aktarır.

Roman Türleri

Bu değerli kurgu unsurunun türleri;

• Tarihi Romanlar
• Macera Romanları
• Sosyal Roman
• Psikolojik Roman şeklinde sıralanmaktadır.

Türk Edebiyatında Roman

Pek çok türde olduğu gibi bu türde de Türk edebiyatına girme esnası Tanzimat Dönemi ile beraber olmuştur. Tanzimat ile beraber edebiyatın Batı’ya yöneldiği bu özel dönemde ilk roman denemeleri Batı’dan yapılan tercümeler ile beraber olmuştur. Türk edebiyatındaki ilk çeviri roman olan Yusuf Kamil Paşa’nın Telemak isimli eseridir. Türk edebiyatındaki ilk yerli roman Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat isimli roman eseridir.

Bunlar dışında da Türk edebiyatında romanların ilkleri;

• Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk edebi roman: İntibah – Namık Kemal
• Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk tarihi roman: Cezmi – Namık Kemal
• Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk realist roman: Araba Sevdası – Recaizade Mahmut Ekrem
• Türk Edebiyatında yazılmış olan Batılı anlamda ilk roman: Mâi ve Siyah – Halit Ziya
• Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk psikolojik roman: Eylül – Mehmet Rauf
• Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk köy romanı: Karabibik – Nabizade Nazım
• Türk Edebiyatında yazılmış olan ilk postmodern roman: Tutunamayanlar – Oğuz Atay şeklinde sıralanmaktadır.