Mutasyon Nedir?

Mutasyon, çevresel faktörlerden dolayı başta biz insanlar olmak üzere canlıların genotipinde meydana gelen ani değişimlerdir.

Mutasyona Hangi Etmenler Etki Eder?

Mutasyona sebep olan başlıca etmenleri şu şekilde sıralayabiliriz;

• X ışınları,
• Radyasyon,
• Ultraviyole ışınlar,
• Virüsler,
• Bazı kimyasal maddeler
• İlaçlar.

Mutasyona sebep olan bu etmenlere de ‘mutajen’ adı verilir.

Mutasyon eğer canlının vücut hücrelerinde gerçekleşirse, mitoz bölünme ile oluşacak yeni hücrelere aktarılır. Burada gerçekleşen mutasyon, eşeysiz üreme yapan canlılar ve bitkilerde yavrulara aktarılabilir.

Örnek verecek olursak; bitkilerde bazı yaprak ve dallarda meydana gelen mutasyon, buradaki dalların vejetatif üremesi ile birlikte oluşan yeni bitkilerde de gözlemlenebilir.

Eğer mutasyon eşeyli üreme yapan canlılarda görülürse; vücut hücrelerinde oluşan mutasyon, sonraki yavrulara aktarılamaz. Bu oldukça karıştırılan bir konudur. Mutasyonun hangi hücreden geldiğini anlarsanız işte o zaman kalıcılığı konusunda tartışabilirsiniz.

Mutasyona Verilebilecek Örnekler Nelerdir?

Mutasyona verilebilecek örnekleri şu şekilde sıralayabiliriz;

• Altıparmaklı olma,
• Albino olma,
• Down sendromu olma,
• Hemofili olma,
• Çevresel etkilerden dolayı DNA’nın kendini kopyalayamaması,
• Hayvanlarda kısa bacaklı olma ya da dört boynuzlu olma.

Eğer Birey Ölürse Mutasyon Ortadan Kalkar Mı?

Eşeyli üreyen canlılarda birey öldüğü zaman mutasyon ortadan kalkar. Eğer mutasyon canlının gametlerinde meydana gelmişse, gametlerin döllenmesi ile birlikte oluşacak yavru bireylere bu mutasyon aktarılmış olur.

Mutasyonun Etkileri Nerelerden İncelenebilir?

Mutasyonun etkileri, çeşitli mikroorganizmalarda incelenebilir. Örneğin; küf mantarları, bitkiler, bakteriler ve sirke sinekleri mutasyon tespiti için incelenen canlılardandır. Bunlar dışında insanları deneylerde kullanmak ise biyoetik bakımdan uygun değildir.

Bu yüzden insanlardaki mutasyonları tespit etmek sadece soyağaçlarını analiz ederek mümkün olabilir. Soyağacında; mutasyonun baskın, çekinik, otozomal ya da eşeye bağlı genlerle olup olmadığı belirlenebilir.

Mutasyonu kromozom ve gen mutasyonu olmak üzere iki başlıkta inceleyebiliriz:

Kromozom Mutasyonu

Kromozom mutasyonu, kromozomların yapısında ve sayısında meydana gelir. Kromozomun yapısında meydana gelen değişimler çeşitli şekillerde oluşabilir. Burada önemli olan nokta şudur ki değişim kromozom üzerinde olur. Oluşacak olan bu değişimler; parça azalması, parça çoğalması ve yer değiştirme şeklinde meydana gelebilir.

Bu değişimler mayoz bölünme sırasında oluşmakla birlikte crossing-over sonucu meydana gelir. Crossing-over, homolog kromozomlar arasında meydana gelen parça değişimine verilen isimdir. Kromozomların sayısında meydana gelen mutasyonlara ise genom mutasyonları denir. Bu sayılar haploid, diploid, poliploid şeklinde olup hücrenin mutasyon sonucunda oluşturduğu yerde kullanılır.

Gen Mutasyonu

Gen mutasyonunda ise kromozomda bulunan DNA zincirinde, bir ya da birden fazla nükleotid değişime uğrar. Eğer bir gen mutasyona uğramış ise tekrar farklı şekillerde de mutasyona uğrayabilir.

Mutasyonun Adaptasyon İle İlişkisi

Oldukça karıştırılmakla birlikte yanlış anlaşılan iki konudur. Mutasyonu adaptasyondan ayıran en önemli özelliği genlerde meydana gelmesidir. Adaptasyon çevre şartlarına karşı uyumdan kaynaklanır.

Karıştırılmalarının bir diğer sebebi ise her ikisinin de kalıtsal özellik göstermeleridir. Örnek vermek gerekirse yarasaların sese karşı duyarlılıkları genlerinden kaynaklanmaz. Karanlıkta uzun süre kalmaları onları sese karşı duyarlı hale getirir.

Mutasyon çok daha farklıdır. Örneğin beş parmaklı bir aileden oluşacak çocuğun altı parmaklı doğması gen aktarımı sırasında ani oluşan bir değişimden kaynaklanır. Yani doğan çocuğun sonradan altı parmağı olmaz.

Mutasyonun Modifikasyon İle İlişkisi

Bu da bir diğer karıştırılan konudur. Mutasyonun modifikasyon ile karıştırılmasının en önemli sebebi her ikisinin de çevresel faktörlerden etkilenmesidir. Ancak modifikasyon kalıtsal değildir. Yine örnek vermek gerekirse siz doğduğunuz gibi kaslı bir şekilde dünyaya gelmezsiniz. Sonradan geliştirerek elde edebilirsiniz.

Yine aynı şekilde bronzlaşmak gen aktarımı sırasında oluşmaz. Fazla güneş ışınına maruz kalmak derideki melanin pigmentini uyarır ve bölgeyi koyulaştırır. Bronzlaşan birinin çocuğu bronz bir şekilde dünyaya gelmez.

Mutasyon Ve Virüs İlişkisi

Virüsler çok yüksek evrimleşme ve değişme hızına sahiptirler. Her virüs için geçerli olmamakla birlikte çoğu virüs mutasyon geçirme eğilimine sahiptir. Replikasyon yani ”DNA’nın kendini eşlemesi” sırasında oluşan hatalar bunun en büyük sebebidir.

Sadece DNA da olmamakla birlikte RNA da oluşacak virüsler yüksek evrimleşme hızına sahiptir. Genel anlamda mutasyon oranları önemlidir. Bunun sebebi ihtiyaç duyulduğu anda verilecek antikor veya ilacın; bu tarz durumlarda mutasyona karşı koyulacak direnç hakkında bize mesaj verebilmesidir.

Bunlar dışında son zamanlarda adını sıkça duyuran korona virüsü de yüksek oranlı bir mutasyona uğradı. Virüslerin bu denli mutasyona uğramaları onları önceki hallerinden daha tehlikeli ve hatta daha ölümcül yapabilmektedir.

Bu vesileyle mutasyona uğramış virüsleri uzun süreli ilaç tedavisiyle yok etmeye çalışmak oldukça zordur. Bu durum virüslerin yaşama alanını artıran ve onlar için yararlı olan bir mutasyondur.

Mutasyon Sonucu Görülebilecek Değişimlerin Etkileri Neler Olabilir?

Öncelikle mutasyon hakkında bilmemiz gereken bir başka şey de hemen gözlemlenebileceği gibi aynı zamanda pasif bir şekilde canlının içine yerleşebilmeleridir. Zamanla oluşabilecek değişim ve etkileri ise; öldürücü, koşullu öldürücü, fonksiyonel kayıp olabileceği gibi nötr etkiye de sahip olabilirler.

• Öldürücü etkiye sahip olan mutasyonlar; canlının yaşam şartını büyük ölçüde azaltır.
• Koşullu öldürücü mutasyon; belirli şartlar altında gerçekleşebilen ölümlere sahiptir.
• Fonksiyonel kaybın yaşandığı mutasyon; meydana getirilen geni işlevsiz hale getirir.
• Nötr mutasyon ise; dış görünüşte değişim meydana getirirken biyolojik uyumu değiştirmez.

Son olarak mutasyon, canlıların işlevini çoğu zaman zorlaştıran etkilere sahiptir. Oldukça tehlikeli olabilmeleri durumunda tedavi edilmeleri de zordur. Hatta çoğu zaman imkansız bile olabilir. Gen aktarımını olumsuz yönde etkileyecek tüm davranışlardan kaçınılmalıdır. Aksi takdirde oluşacak bir mutasyon gelecek nesillere zarar verebilir oluşacak yeni canlıların yaşam şartını kısıtlayabilir.