Küllerinden Yeniden Doğuşun Simgesi: Anka

Yüzyıllardır efsanelerde, masallarda ve edebiyatta küllerinden yeniden doğuşun simgesi olarak anka kuşu anılmıştır. İsmi sıklıkla duyulan bu kuş hakkındaki bilgiler insanlar tarafından merak edilmektedir. Böyle bir kuş var mı? Nerede yaşar? Yaşam süresi ne kadardır? Gibi pek çok soru sorulur.

Anka Kuşunun Özellikleri

Anka kuşu insanlar tarafından varlığına inanılan bir kuştur. Yüzyıllar önce yaşayan bu kuşun nesli tükenmiştir.

Efsanelere konu olan Anka kuşunun bilinen özellikleri ise şunlardır;

• Eski Yunan ve İran efsanelerinde kuşun ateş kırmızısı olduğuna inanılırken Türkler tarafından Anka kuşunun renginin yeşil olduğuna inanılır. Bu nedenle de kuş Zümrüdüanka olarak anılır.
• Anka kuşunun büyüklüğünün kartaldan iri olduğu bilinir.
• Uzun ömürlü bir kuştur.
• Anka kuşunun tüyleri ve boynu parlak görünüştedir.
• Tüm kuşların atası olarak kabul edilir.
• İnsanların gözle göremeyeceği yükseklikte uçar.
• Büyük kanatlara sahiptir.

Kuşa ait bu özellikler farklı kültürlerin inanışlarında yer alan fikirlerdir. Bu nedenle de Anka kuşunun resmedilmesi de mitolojide yer alan inanışların etkisiyle olmuştur.

Anka Kuşunun Yaşadığı Yer

Anka kuşunun nerede yaşadığı insanların merak ettiği konulardan birisini oluşturur. İnanışa göre bu kuş Kaf Dağı’nda yaşar. Kuşun bulunduğu yer ise Kaf Dağı’nın eteklerinde yer alan bilgi ağacıdır. Bu ağaca ulaşmak oldukça zordur. Bu zorluk ise dağın eteklerinde yer alan 7 vadiden kaynaklanmaktadır. Bu vadileri aşmayı başaranların Anka kuşuna ulaşmaları mümkün olur. Ayrıca Antik Yunan kaynaklarında kuşun yaşadığı yer Habeş diyarı olarak anlatılmıştır.

Anka Kuşunun Yaşam Süresi

Anka kuşunun yaşam süresi kuş hakkında anlatılan efsanelere dayanmaktadır. İran ve Fars kaynaklarında kuşun yaşam süresinin 1700 yıl olduğu belirtilir. Anka kuşuyla ilgili anlatılan efsanelerin bazılarında ise kuşun yaşam süresinin 500 yıl olduğu bilgisi yer alır. Bunun dışında nesli tükendiği veya ölümsüz olduğu şeklinde de inanışlar vardır.

Anka Kuşunun Tarihçesi ve Anıldığı İsimler

Anka kuşunun tarihçesi Pers mitolojisine kadar dayanır. Pers mitolojisinde bu kuş Simurg, Sinamru, Anka ve Senmurv gibi isimlerle anılır. Kuşun Mısır mitolojisindeki ismi ise Fenix’tir. Simurg olarak da yaygın şekilde anılan bu kuşun Arapça ve Yunanca ismi Anka’dır. Türkler ise bu kuşa Zümrüdüanka, Hüma kuşu, devlet kuşu ve Tuğrul kuşu gibi isimler vermişlerdir. Ayrıca bu kuşun Latince’deki ismi Phoenix’tir.

Saksağan Kuşu

Anka Kuşunun Efsanesi

Anka kuşuna dair günümüze kadar gelen birden fazla efsane vardır.

Bu efsanelerden en çok bilinenin de ise anlatılan hikaye şudur;

Anka Kaf Dağı’nın eteklerinde yaşayan bir kuştur. Ömrünün sonunun geldiğini anlayınca kendisine kuru dallardan oluşan bir yuva inşa eder. İnşa esnasında ise bir sıvıdan yararlanır. Yuvayı yapmasının ardından içine girer ve güneş ışıklarının yuvaya vurmasını beklemeye başlar.

Güneşin ışıkları yuvaya vurunca sıcağın etkisiyle yuva tutuşur ve yuvanın içinde yer alan Anka yanarak ölür. Yanma işlemi bittikten sonra küllerin arasında bir yumurta ortaya çıkar ve bu yumurtadan Anka yavrusu çıkar. Böylelikle yeniden doğuş tamamlanır. Bu diriliş sonsuza kadar devam eder. Anka kuşunun küllerinden yeniden doğuşun simgesi olma hikayesinin efsanelerde anlatılışı bu şekildedir.

Kumru Kuşu

Anka Efsanesinde Yer Alan Vadiler

Anka kuşunun yeniden doğuşunun yanı sıra kuşla ilgili anlatılan yaygın bir efsane daha vardır. Bu efsaneye göre kuşlar aleminde yaşanan en büyük sorunların Anka kuşunun aracılığıyla çözüldüğüne inanılırmış. Bir gün büyük bir sorun yaşayan kuşlar Simurg ismiyle de anılan Anka’ya gitmeye ve dertlerine çare aramaya karar vermişler. Kuşa ulaşmanın tek yolu ise Kaf Dağı’nda yer alan bilgi ağacını bulabilmekmiş. Bu dağı ve Anka’nın yanına ulaşmak için 7 zorlu vadiyi geçmek gerekir. Geçmeleri gereken bu vadilerin isimleri ise irade, aşk, cehalet, inançsızlık, dedikodu, yalnızlık ve ben vadileriymiş.

• İrade Vadisi: 7 zorlu vadiden İrade Vadisi olan ilk vadiye gelen kuşlar her isteklerini bu vadide elde edeceklerinin farkına varırlar. Bunun üzerine her şeyi istemeye başlarlar. Öyle çok şey istemişler ki yola çıkma amaçlarını unutanlar olur. Bu nedenle de kalabalık kuş grubunda irade vadisinde kaybedilenler olur.
• Aşk Vadisi: Kaf Dağı’na ulaşmak için geçilmesi gereken ikinci vadi ise Aşk Vadisi’dir. Bu vadide kuşların gözlerini kaplayan sis onların otları ve ağaçları kuğu veya sülün olarak görmelerini sağlar. Kuğu ve sülün gören kuşlar aşk ateşine düşerek kendilerini kaybederler. Burada da aşk yüzünden kuşlar kayıp verilir.
• Cehalet Vadisi: Cehalet Vadisi’ne ulaşan kuşlar Anka kuşuna ulaşmayı unuturlar ve anı yaşamaya başlarlar. Önemsememeye ve düşünmemeye başlar. Böylelikle cehalet nedeniyle de çok sayıda kuş kayıp verilir.
• İnançsızlık Vadisi: Dördüncü vadi olan İnançsızlık Vadisi’ne ulaştıklarında kuşların büyük bir bölümü inancını kaybeder. Anka kuşuna ulaşacaklarına inanmamaya ve öleceklerini düşünmeye başlarlar. Bunun düşüncesiyle pek çok kuş Bilgi Ağacı’na ulaşmaktan vazgeçerek geri döner.
• Yalnızlık Vadisi: Yalnızlık Vadisi’ne ulaşan kuşlar kendilerini yalnız hissetmeye başlarlar. Bu nedenle de tek başlarına hayatta kalma çabası harcamayı tercih ederler. Böylelikle tek başlarına hareket etmeye başlarlar ve başka hayvanlara yem olurlar.
• Dedikodu Vadisi: Dedikodu Vadisi’ne ulaşan kuşlar ise Simurg ile ilgili doğru olmayan sözler duymaya başlarlar. Bu sözleri ortaya çıkaran ise kuşlardır. Birisi Anka’nın tüylerinin yandığını, birisi tüylerin tekrar çıkmadığını birisi de Anka’nın saklandığına dair sözler söyler. Bu sözleri duyan kuşlar durumdan şüpheye düşerek vadiden geri dönerler.
• Ben Vadisi: Kuşların geçmesi gereken son vadi ise Ben Vadisi’dir. Bu vadiye ulaşan kuşlar birbirlerini eleştirmeye ve beğenmemeye başlarlar. Herkes bir diğerinin lideri olma sevdasına düşer. Bu olay vadiden çıkana kadar devam eder.

Tüm vadileri tamamladıklarında ortada 30 kuş kalır. Bilgi Ağacı’na ulaşan kuşlar Zümrüdüanka’nın aslında otuz olduğunu öğrenirler. Vadilerden geçmeyi başaran bu 30 kuş aslında Anka’dır. İradesine hakim olmayı başaran, gözü aşktan kararmayan, kendini geliştiren, başaracağına inanan, yalnızlığı sevmeyen, dedikoduya başvurmayan ve benlik duygusundan arınan her kuş aslında Simurg’tur. Anka kuşudur.

Anka Kuşunun Edebiyattaki Yeri

Anka kuşunun edebiyatta önemli bir yeri vardır. Anka, Arap, Türk ve Fars edebiyatlarında efsane olarak Zümrüdüanka ismiyle anılmıştır. Türk edebiyatında ise en çok divan edebiyat türünde yer almıştır. Sevgilinin tasviri veya zor durumlar için Kaf Dağı tasviri sıklıkla yapılmıştır.

Firdevsi tarafından hazırlanan Şehname’de Simurg olarak kuşun hikayesi anlatılır. Simurg’un hastalıklara çare bulması, sorunları çözmesi ve İran’lı pehlivan Sam’ın oğlunu büyütmesi Şehname’de ayrıntılı olarak işlenir. İslam edebiyatında ise Anka kuşuna dair tasvirlere rastlanır. Özellikle Gazali, Feridüttin Atar, Şehabeddin Sühreverdi ve İbni Sina Anka tasvirini kullanan isimlerdendir.