Çini Sanatı Nedir?

Özellikle Osmanlı döneminin en çok kullanılan sanat dallarından biri olan çini sanatı nedir? Nasıl uygulanır? Teknikleri nelerdir? Pek çok merak edilen sorusu olan çini sanatı toprağın pişirildikten sonra sırlanması sonucu ortaya çıkan bir sanat dalıdır.

Sırlanan çiniler işinin ustaları tarafından renklendirilir. Günümüzde hala değerini kaybetmemiş bu sanat dalı emek ve sabır ister. Çini sanatını değerli kılan bir özelliği ince ayrıntıları ve üzerine işlenen objelerdir.

Çini Sanatının Tarihçesi Nedir?

Tam ortaya çıkış tarihi bilinmemekle birlikte, Selçuklu Dönemi’nde kullanılan popüler bir sanat dalıdır. Özellikle yemek tabaklarında sıklıkla kullanılmış ve değer görmüştür. Çininin dış süsleme alanında kullanılmaya başlamasıyla Osmanlı Dönemi’nde son derece değer görmüş ve zirveye taşınmıştır.

Bu durumda da sadece yemek tabaklarında değil hemen hemen birçok sanat eserlerine konuk olmuştur. Mimari yapılar denilince akla gelen ilk sanat dallarından biri olan çini sanatı; saraylarda, camilerde ve türbelerde de yerini almıştır. Bugün hala popülerliğini korumuş olup, vazoların üzerinde de karşılığını almıştır. Karahanlılar ile ortaya çıkan bu sanat dalı zaman içinde tüm Türk devletlerine yayılmıştır.

Hem yaratıcılık hem de göz zevki ile ortaya konulan emek, oldukça zahmetli ve sabır isteyen bir süreçtir. İran ve Orta Asya sınırlarında çininin adı kaşi olarak adlandırılır. Fayansların Çin’den gelmesi sebebiyle bu ismi aldığı bilinmektedir. Çin, çinicilik sanatında en kaliteli örneklerini sergilemektedir. 13. Yüzyılda yapılan ilk Türk çinisi Konya Saraylarında görülmektedir.

Çini Sanatı Nasıl Yapılır?

Çini sanatı nedir, çini sanatı nasıl yapılır gibi merak konusu olan sorular, günümüzde hala bu sanat dalına olan ilgiyi göstermektedir. Peki, bu sanat dalı nasıl yapılır? Gelin bu sorunun cevabını birlikte verelim. Çini yaparken kullanılan ham maddeler kaolen, kum ve tebeşir tozudur. Bu maddelere ilave olarak benzer özellikte maddeler ekleme yapılabilir.

Bir araya getirilen malzemelerle oluşan toprak hamuru çamur kıvamı denilecek düzeye gelene kadar karıştırma işlemi yapılır. Bu karışım delikli elek olarak adlandırılan veya süzgeç dediğimiz araç gereçlerle temizlenir. Bu sayede içine karışan taş gibi malzemelerin karışımdan uzaklaştırılması sağlanır. Sonrası tamamen size kalmış diyebiliriz. En eğlenceli ve keyif veren kısmı hamurunuza istediğiniz şekli vermektir.

Özellikle yemek tabakaları veya vazo tarzı eşyalar tercih edilmektedir. Verilen şekillerden sonra hamur kurumaya bırakılır. Hamurun yeterince sertleştiği gözlemlendikten sonra astarlama işlemine geçilir. Neden astarlama yapıyoruz diyenler olacaktır. Bunun sebebi şekillendirilen ve sertleşen hamurun dış görünümünü beyaz olmasını sağlamaktır. Astarlama işlemi bittikten sonra bisküvi denilen pişirme aşamasına geçilir.

Astarlanmış objenin 900 derecede ilk pişirilme işlemi yapılır. Bu işlem yaklaşık olarak yirmi dört saat kadar sürmektedir. Pişirmeden sonra objenin yüzeyine zımparalama işlemi uygulanır. İstenilen deseni çizebilmek için objenin üstü kâğıt ile kaplanır ve desen çizilir. Desen iğne delikleri ile parça üzerine işlemi yapılarak kömür tozu ilave edilir. Bu sayede desen belirginleşmiş olur.

Desenin üzeri çini boyası ile üzerinden geçilerek daha da ön plana çıkarılır. Bu aşamada renklerin seçimi size kalmış. İstediğiniz renk ile çizilen desenlerin içini doldurabilirsiniz. Boyanan yüzeyler sırlanır ve tekrar pişirilmek üzere alınır. Soğuması için acele etmeden yavaş yavaş işlem uygulanmalıdır. Bunun sebebi çininin çatlamasını önlemektir.

Tavsiye yazımız: Ebru Sanatı Nedir?

Çini Pişirme İşlemi Nasıl Yapılır?

Çini sanatının pişirme aşamasında işlem iki kez tekrarlanıyor. İlk pişirme işlemi 900 derece ile birlikte bisküvi adını almaktadır. Bisküvi aşamasında 24 saat olacak şekilde hamur yavaş yavaş pişirilir. İlk pişirme yönteminin amacı toprağın daha da sıkılaşmasını sağlamaktır. İkinci pişirme aşamasında ise parçalar tek tek fırınlanmalıdır.

Eğer ki pişirilen objeler birbirine değerek fırınlanırsa birbirlerine değdikleri için parçalanma ihtimalleri yüksektir. Pişirme işlemi bittikten sonra dışarıya alınan çiniler yavaş yavaş soğumaya bırakılmalıdır. Bunun sebebi de çinilerin çatlamasını önlemektir.

Çini Sanatında Hangi Renkler Kullanılır?

Çini sanatında kullanılmak istenilen renkler değişkenlik gösterebilir. Bu pişirme ve sırlama durumuna göre değişebilir. Genellikle kullanılacak başlı renkler pişirme ve sırlama durumuna göre belirlenir. Pembe boya için nikel oksit, kırmızı boya için ise selen bileşikleri, mavi boya içinde kobalt ksit kullanılmaktadır. Değişkenlik gösteren bu renkler en sık kullanılanlar olarak bilinir.

Çiniye Uygulanan Boyalara Renk Veren Bileşikler

Çiniyi süslemede kullanılan boyaların rengini aldığı bileşikler şu şekildedir;

• Bakır
• Kobalt
• Mangan
• Kurşun oksit
• Demir
• Selen Bileşikleri
• Nikel
• Krom oksit

Çini Sanatında Sırlama Nasıl Yapılır?

Çini sanatında ortaya çıkarılan seramikler üzerine sürülen camsı parlak madde ile sırlanmış olur. Boyama işleminin ardından renksiz sırlar, seramiklerin üzerinde yerini alır. Hem renksiz hem de renkli sırlama vardır. Çiniyi yapan kişi dengeyi sağlayacak şekilde kullanmalıdır. Yerleştirirken ya ürün batırılarak ya da sırın akıtılması ile gerçekleştirilir. Bu şekilde sanatçı tarafından istenilen renkler kullanılmış olunur.

Tavsiye yazımız: Hattat Sanatı Nedir?

Çini Yapımında Kullanılan Teknikler Nelerdir?

Çini sanatında hamurun aldığı şekil ve yapılan sırlamaya göre teknikler farklılık göstermektedir.

Bu farklı teknikler şöyledir;

• Sır Altı Tekniği ve Sır Üstü Tekniği: Sırlama ile yapılan iki tekniktir. Yapılan çininin üzerine sırlama yapıldıktan sonra fırınlandığı taktirde sır üstü denilen teknik uygulanır. Eğer fırınlanmaz ise sır altı denilen teknik kullanılır.
• Minai Tekniği: Tek rengin hâkim olduğu çinide desen kullanılmaz. Buna Minai tekniği adı verilir.
• Lüster Tekniği: Madeni renkleri elde edebilmek için lüster tekniği kullanılır.
• Lacvardina Tekniği: Tıpkı minai tekniğinde olduğu gibi tek renk kullanılır. Tek bir farkla bu teknikte desen kullanılır.

Çini Sanatının İlk Örnekleri Nerededir?

Ülkemizde çini sanatının ilk görüldüğü yerler;

• Bursa- Muradiye Camisi
• Bursa- Yeşil Camii
• Edirne- Şah Melek Paşa Camisi
• Çinili Köşk
• Haseki Medresesi
• İstanbul-Mahmut Paşa Türbesi
• İstanbul- Yavuz Sultan Selim Camii ve Türbesi
• Edirne- Muradiye Camisi
• İznik- Yeşil Camii

Bilinen Çini Sanatı Ustaları Kimlerdir?

Çini sanatını en ustalıkla kullanan isimler;

• Baba Nakkaş
• Veli can

Ülkemizde çini sanatını ustalıkla kullanan iki büyük sanatçıdır.